XIX-wieczne czytelnie krakowskich Żydów postępowych
DOI:
https://doi.org/10.33077/uw.25448730.zbkh.2020.195Słowa kluczowe:
Czytelnia żydowska, synagoga postępowa, Tempel, modernizacja, inteligencja żydowskaAbstrakt
The article discusses activities of two Reading Rooms which were created in the milieu of the progressive Jews in Krakow, Galicia in the 19th century: The Israelite Reading Room (1871) and The Reading Room of the Jewish Merchant Youth (1882). Both Reading Rooms fostered not only readership but also social integration, education, and became centers of Polish patriotism. They contributed to the development of Jewish publish libraries.
Bibliografia
Źródła
Archiwalne
• Central Archive for the History of Jewish People (Jerozolima, Izrael), sygn. HM2/8934.17.
Prasa
• „Allgemeine Zeitung des Judenthums“
• J. Machof, Correspondenzen (Krakau, 12. Februar), „Allgemeine Zeitung des Judenthums“ 1874, nr 12, s. 200-201.
• „Czas”
• Kronika miejscowa i zagraniczna (Wczoraj odbyło się w sali ratusza Kazimierskiego…), „Czas”, 1871, nr 25, s. 3.
• Kronika miejscowa i zagraniczna (W sobotę otwartą została na Kazimierzu…), „Czas” 1873, nr 1, s. 2.
• Kronika miejscowa i zagraniczna (W sobotę jako rocznicę ogłoszenia konstytucyi…), „Czas” 1873, nr 104, s. 2.
• Kronika miejscowa i zagraniczna (Z Kazimierza 10go marca), „Czas”, 1876, nr 59, s. 3.
• Kronika miejscowa i zagraniczna (Czytelnia izraelicka w Krakowie…), „Czas”, 1877, nr 254, s. 3.
• Kronika miejscowa i zagraniczna (Wydział stowarzyszenia), „Czas” 1882, nr 275, s. 2.
• Kronika (Czytelnia starozakonnej), „Czas” 1891, nr 174, s. 2.
• „Gazeta Krakowska”
• Kronika (Kuryerek krakowski), „Gazeta Krakowska” 1882, nr 116, s. 3.
• Kronika (Czytelnia starozakonnej), „Gazeta Krakowska” 1883, nr 186, s. 2.
• „Izraelita”
• Kronika zagraniczna (W Krakowie za staraniem…), „Izraelita” 1877, nr 45, s. 367.
• Wratysław, Kraków, w Lutym 1889 r., „Izraelita” 1889, nr 10, s. 76-77.
• „Nowa Reforma”
• Kronika (W czytelni młodzieży), „Nowa Reforma” 1883, nr 40, s. 3.
• Kronika (W czytelni starozakonnej młodzieży handlowej) „Nowa Reforma” 1883, nr 94, s. 3.
• Kronika (W Swoszowicach), „Nowa Reforma” 1883, nr 161, s. 3.
• Kronika (Czytelnia starozakonnej młodzieży handlowej), „Nowa Reforma” 1883, nr 161, s. 3.
• Kronika (Zapowiedziana wycieczka), „Nowa Reforma” 1883, nr 165-166, s. 4.
• Kronika (W czytelni młodzieży handlowej starozakonnej) „Nowa Reforma” 1883, nr 213, s. 3.
• Kronika (W czytelni młodzieży handlowej), „Nowa Reforma” 1883, nr 272, s. 2.
• Kronika (W sprawie pomnika Kazimierza Wielkiego), „Nowa Reforma” 1883, nr 292, s. 3.
• Kronika (Z czytelni starozakonnej młodzieży handlowej), „Nowa Reforma” 1890, nr 50, s. 2.
• „Ojczyzna. Organ stow. 'Przymierze Braci', 'Agudas Achim'”
• Korespondencye (Kraków w Grudniu 1882), „Ojczyzna” 1882, nr 24, s. 95.
• Kronika (Wydział stowarzyszenia), „Ojczyzna” 1883, nr 23, s. 95.
• -m.-t., Kraków 12 listopada 1883, „Ojczyzna” 1884, nr 23, s. 91.
• B. Lauer, J. H. Brunner, I. Bober, J. Binenfeld, Kraków dnia 12 grudnia 1884, Szanowna Redakcyo ‚Ojczyzny’ we Lwowie, „Ojczyzna” 1884, nr 24, s. 95.
• H-m., Kraków dnia 25. marca 1885, „Ojczyzna” 1885, nr 7, s. 26.
• n.-r., Tarnów dnia 10 kwietnia 1884 (sic!), „Ojczyzna” 1885, nr 8, s. 30-31.
• Kronika (W czytelni krakowskiej) „Ojczyzna” 1885, nr 8, s. 31.
• Kronika (Tow. młodzieży handlowej; Czyt. młodzieży handlowej w Brodach), „Ojczyzna” 1885, nr 24, s. 95-96
• Kronika (Brody, w grudniu 1885), Ojczyzna, 1886, nr 1, s. 3.
• -m.-t, Kraków w maju, „Ojczyzna” 1886, nr 11. s. 43.
• n.-r. Tarnów, dnia 26 kwietnia 1886, „Ojczyzna” 1886, nr 11, s. 43.
• -m.-t., Kraków, dnia 14 sierpnia 1886, „Ojczyzna” 1886, nr 17, s. 67-68.
• Kronika (Z Brodów donosi nam), „Ojczyzna” 1888, nr 10, s. 77.
• Wratysław Lech, Listy krakowskie, „Ojczyzna” 1888, nr 13, s. 99.
• Wratysław Lech, Listy krakowskie, „Ojczyzna”, nr 18, 1888, s. 141-142.
• Legaty poczynione przez bł p. Dr Jonatana Warschauera, „Ojczyzna” 1889, nr 2, s. 14-15.
• Wratysław Lech, Listy krakowskie XVIII, „Ojczyzna” 1889, nr 7, s. 55.
• S., Kraków, 6 listopada, „Ojczyzna” 1889, nr 22, s. 178.
• Kronika (W czytelni starozakonnej), „Ojczyzna” 1890, nr 1, s. 7.
• Z powodu sprowadzenia zwłok Adama Mickiewicza, „Ojczyzna” 1890, nr 13, s. 105-106.
• Z obchodu złożenia zwłok Adama Mickiewicza na Wawelu „Ojczyzna” 1890, nr 14, s. 109.
• Kronika (Czytelnię starozakonnej), „Ojczyzna” nr 15, s. 122.
• Kronika (Zarząd Czytelni starozakonnej), „Ojczyzna” 1892, nr 2, s. 14.
• H. S., Kraków w lutym 1892, „Ojczyzna” 1892, nr 5, s. 35-36.
• „Sprawiedliwość = Die Gerechtigkeit: Organ für Handel, Industrie und Angelegenheiten des öffentlichen Lebens“
• Lesehalle der israelitischen Handelsjugend in Krakau „Sprawiedliwość” 1894, nr 6, s. 3-4.
• Lesshalle der israelitischen Handelsjugsnd in Krakau, „Sprawiedliwość” 1894, nr 21, s. 6.
• Ein Mickiewicz-Abend, „Sprawiedliwość” 1894, nr 23, s. 3.
• Stow. izr. Młodzieży handlowej, „Sprawiedliwość” 1896, nr 21, s. 5.
• Stowarzyszenie izrael. młodzieży handlowej, „Sprawiedliwość” 1897, nr 8, s. 6.
• „Unia: dwutygodnik ekonomiczno-społeczny”
• Kronika miejscowa i zamiejscowa (Lokal czytelni) „Unia: dwutygodnik ekonomiczno-społeczny” 1885, nr 14, s. 5.
Źródła drukowane
• Sprawozdanie Wydziału Towarzystwa biblioteki i czytelni publicznej „Esra” w Krakowie za czas od 25. października 1899 do 25. grudnia 1900, Kraków 1901.
• Sprawozdanie z czynności Wydziału Stowarzyszenia Czytelni Starozakonnej Młodzieży Handlowej w Krakowie za czas od d. 1 października 1884 r. do d. 1 października 1885 r., Kraków 1885.
• S.S. [S. Spitzer], Też Ogniem i Mieczem. Opowieść z ostatnich dni października, Kraków 1884.
• Statut Stowarzyszenia Czytelni Izraelickiej, Kraków 1871.
• Statut Stowarzyszenia Młodzieży Handlowej we Lwowie, [Lwów] 1868.
Opracowania
• Biesaga M., Krakowski „Naród księgi”, „Ibinacja” 2012, nr 22, s. 15-16.
• Halkowski H., Żydowski Kraków. Legendy i ludzie, Kraków-Budapeszt 2009.
• Jasnowski P., A Case Study of Radical Assimilation in Poland. The Markusfeld Family, „Scripta Judaica Cracoviensia” 2016, t. 14, s. 111-132.
• Kozińska-Witt H., Die Krakauer Jüdische Reformgemeinde 1864-1874, Frankfurt am Main 1999.
• Maleczyńska K., Stan badań nad historią bibliotek polskich doby zaborów oraz ich podstawa źródłowa, [w:] Z dziejów udostępniania książki w Polsce w okresie zaborów. Studia i materiały, pod red. K. Maleczyńskiej, Wrocław 1985.
• Maślak-Maciejewska A., Modlili się w Templu. Krakowscy Żydzi postępowi w XIX wieku - studium społeczno-religijne, Kraków 2018.
• Maślak-Maciejewska A., Wydarzenia patriotyczne organizowane w synagodze Tempel w Krakowie, [w:] Synagoga Tempel i środowisko krakowskich Żydów postępowych, pod red. M. Galasa, Kraków-Budapeszt 2012 s. 103-128.
• Rausz M., Biblioteka i Czytelnia Ezra w Krakowie, [w:] Kraków-Lwów: książki – czasopisma – biblioteki, t. VII, Kraków 2005, s. 148-157.
• Samsonowska K., Żydowskie biblioteki i czytelnie w Krakowie w XIX i XX wieku, „Rocznik Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie” 1998, t. 43, s. 219-232.
• Żbikowski A., Czytelnia Polska Starozakonnej Młodzieży Handlowej, [w:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie. T. 1, oprac. Z. Borzymińska, R. Żebrowski, Warszawa 2003, s. 312 .
• Żbikowski A., Żydzi krakowscy i ich gmina w latach 1869-1919, Warszawa 1994.
