Legal regulations concerning the preservation and protection of library collections in Poland after World War II
DOI:
https://doi.org/10.33077/uw.25448730.zbkh.2021.687Abstrakt
The article presents the problem of the practical application of legal regulations related to the preservation and protection of written cultural heritage in Poland after World War II, within the borders of 1945. The first legislative initiatives were undertaken in 1944. The introduction of normative provisions was initiated on a patch of Polish territory free from the German occupant. The war events, changes in the shape of the country’s borders and the political system made it necessary to develop national documents in order to protect library collections, regardless of their origin. It was not an easy task to implement due to numerous difficulties and a complicated post-war reality. Based on few legislative provisions, over ten million volumes, mostly of post-German provenance, were saved until 1949. Valuable written materials were used to partially compensate for the World War II losses, rebuild libraries and Polish librarianship.
Bibliografia
Source materials
– Manuscripts
• Archiwum Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie (Archive of the Jagiellonian Library in Kraków).
• Archiwum Delegata Ministerstwa Oświaty do zabezpieczenia księgozbiorów opuszczonych i porzuconych. Rozporządzenia i ich odpisy 1945.
• Archiwum Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu (Archives of the University Library in Poznań). Referat Zabezpieczenia i Segregacji Zbiorów. Zarządzenia, instrukcje, upoważnienia 1944–1946, sygn. 535.
• Archiwum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (Archives of Nicolaus Copernicus University in Toruń) Biblioteka UMK. Sprawozdania 1945/46–1946-47, sygn. 74.
• Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego (Wrocław University Archives) Biblioteka Uniwersytecka 1945–1953, ref. R-30, p. 418.
• Wojskowe Biuro Historyczne (Centralne Archiwum Wojskowe) w Warszawie (Military Historical Bureau – Central Military Archives – in Warsaw) Sygn. III.5.197, Rozkaz no 120 Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego z 22 XI 1944 r.
– Printed materials
• Aktualne zagadnienia bibliotekarskie. Pierwsza Powojenna Konferencja Okręgowych Wizytatorów Bibliotek w dniach 24–27 października 1945 r. w Pabianicach, [ed. K.Ś.], Warszawa 1946.
• Grycz J., Wskazówki dla prowadzących akcję zabezpieczenia bibliotek i zbiorów bibliotecznych, Warszawa-Poznań 1945.
– Legal documents
• Ustawa z dnia 6 V 1945 r. o majątkach opuszczonych i porzuconych, „Dziennik Ustaw” 1945, no 17, pos. 97.
• Dekret z dnia 8 III 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich, „Dziennik Ustaw” 1946, no 13, pos. 87.
• Dekret z dnia 17 IV1946 r. o bibliotekach i opiece nad zbiorami bibliotecznymi, „Dziennik Ustaw” 1946, no 26, pos. 163.
• Zarządzenie Ministra Oświaty z dnia 9 lipca 1945 r. w sprawie przejęcia księgozbiorów podworskich od pełnomocników do spraw reformy rolnej, „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty” 1945, no 4, pos. 110.
• Zarządzenie Ministra Oświaty z dnia 4 sierpnia 1945 r. w sprawie zabezpieczenia i zużytkowania księgozbiorów opuszczonych lub porzuconych, „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty” 1945, no 4, pos. 115.
• Okólnik Resortu Oświaty w sprawie zabezpieczenia bibliotek i zbiorów bibliotecznych, Nr Bibl. IV-W-2195/44, „Dziennik Urzędowy Resortu Oświaty” 1944, no 1–4, pos. 32.
• Instrukcja z dnia 25 stycznia 1946 r. w sprawie postępowania z księgozbiorami zabezpieczonymi, „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty” 1946, no 1, pos. 13
• Wezwanie do nauczycielstwa polskiego, “Dziennik Urzędowy Resortu Oświaty” 1944, no 1–4.
Literature
• Knot A., Polskie prawo biblioteczne, Wrocław-Warszawa 1947.
• Kowalski W., Sytuacja prawna poniemieckich zbiorów bibliotecznych w Polsce, „Przegląd Biblioteczny” 1997, no 1, pp. 17–23.
• Mężyński A., Józef Grycz (1890–1954) organizator polskiego bibliotekarstwa, Warszawa 2020.
• Mężyński A., Z dziejów bibliotek w Polsce. Od średniowiecza do 1989 roku, Warszawa 2017.
• Nowicki R., Działalność Aleksandra Birkenmajera na rzecz powojennej ochrony zbiorów bibliotecznych. Ziemie zachodniej i północnej Polski w latach 1945–1947, Poznań 2006.
• Nowicki R., Działalność krakowskiej Delegatury Ministerstwa Oświaty do zabezpieczenia księgozbiorów opuszczonych i porzuconych na Pomorzu Zachodnim, [in:] Ochrona zbiorów bibliotecznych, ed. by R. Nowicki, J. Gomoliszek, K. Wodniak, Bydgoszcz 2016, pp. 85–96.
• Nowicki R., Nieznany projekt rozporządzenia o zabezpieczeniu zbiorów bibliotecznych i odbudowie bibliotek w powojennej Polsce, „Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi” 2012, vol. 6, pp. 113–126.
• Nowicki R., Powojenna ochrona zbiorów bibliotecznych w Polsce w latach 1944–1955. Wybór źródeł, Bydgoszcz 2013.
• Nowicki R., Protection of written heritage after World War II. Józef Grycz’s contribution to saving library collections, “Studies into the History of the Book and Book Collections” 2019, special issue: For an Independent Poland, pp. 191–206.
• Nowicki R., Rola Józefa Grycza w powojennej ochronie zbiorów bibliotecznych, “Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi” 2011, vol. 5, pp. 89–108.
• Nowicki R., Rola Katowickiej Zbiornicy Księgozbiorów Zabezpieczonych w powojennej ochronie zbiorów bibliotecznych w Polsce, Bydgoszcz 2015.
• Pietrzkiewicz D., Spory o zbiory. Piotr Bańkowski – rewindykacja i ochrona dziedzictwa piśmienniczego, Pułtusk-Warszawa 2019.
• Puchalski J., Źródła do historii bibliotek w Polsce w latach 1918–1947. Studium bibliologiczne, Warszawa 2007.
• Zarzębski T., Polskie prawo biblioteczne 1773–1990, Warszawa 1991.
