Archiwum Towarzystwa Naukowego im. Tarasa Szewczenki w kolekcji Zakładu Narodowego im. Ossolińskich : charakterystyka i losy zbioru
DOI:
https://doi.org/10.33077/uw.25448730.zbkh.2021.666Słowa kluczowe:
Archiwum Towarzystwa Naukowego im. T. Szewczenki, Ossolineum, przemieszczanie zbiorów w 1. połowie XX w., negocjacje rewindykacyjne po II wojnie światowejAbstrakt
Towarzystwo Naukowe im. Szewczenki to najstarsza ukraińska instytucja naukowa, która funkcjonowała we Lwowie w latach 1873-1940. Po likwidacji Towarzystwa przez władze radzieckie jego zbiory zostały rozproszone, część kolekcji podczas II wojny światowej trafiła do Polski, gdzie została podzielona między dwie instytucje: Bibliotekę Narodową w Warszawie i Ossolineum we Wrocławiu. Archiwum NTSz przechowywane w kolekcji Ossolineum to cenny zbiór dokumentów źródłowych dotyczących historii Ukrainy pierwszej połowy XX w. Mają one szczególną wartość dla badań nad historią ówczesnego ukraińskiego życia politycznego i gospodarczego, procesu literackiego oraz ruchu wydawniczego. Archiwum zawiera także ważne dokumenty, które informują o stanie stosunków polsko-ukraińskich z tego okresu. Pod koniec XX – na początku XXI w. fragmenty archiwum NTSz przechowywane w Polsce stały się obiektem polsko-ukraińskich rokowań rewindykacyjnych. Mimo że pomysł wymiany ukraińskich kolekcji przemieszczonych do Polski na pozostałe we Lwowie zbiory Ossolineum nie został ostatecznie zrealizowany, problem udało się rozwiązać dzięki kopiowaniu materiałów oraz zapewnieniu pełnego dostępu do nich obu stronom.
Bibliografia
Archiwum Naukowe Prezydium Narodowej Akademii Nauk Ukrainy (Науковий архів Президії Національної академії наук України), zespół 251, op. 1, sygn. 79.
Archiwum Państwowe we Lwowie (Державний архів Львівської області), zespół R-49, op. 1, sygn. 4.
Biblioteka Narodowa Ukrainy im. W. Wernadskiego (Національна бібліотека України ім. В. Вернадського), Archiwum, op. 1, sygn. 657.
Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie (Центральний державний історичний архів України, м. Львів), zespół. 309, op. 1, sygn. 31.
ZNiO, Dział Rękopisów, sygn. 20/53, 21/53/1-6, 22/53/1-26; 16391; 17129 ІІ, t. 1; 70/88/1.
Antonovìč M., Novij dokument do ìstorìï powstannâ Ostrânicì. Keniġsberz’ki arhìvnì materìâli do ìstorìї Kozaččini v peršìj polovinì XVII stolìttâ, „Lìtopis Červonoï Kalini” 1936, cz. 7-8, s. 35-38.
Babìj Oles’ [w:] Enciklopedìâ ukraïnoznavstva, red. V. Kubìjovič, t. 1, Pariž; N’û-Jork 1955, s. 79.
Bieńkowska B., Działalność „Międzyrządowej Komisji Polsko-Ukraińskiej do spraw ochrony i zwrotu dóbr kultury utraconych i bezprawnie przemieszczonych podczas II wojny światowej” w zakresie bibliotek (1996-1997), „Z Badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi” 1999, z. 19, s. 153-158.
Biblioteki Naukowe w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939-1945: Wybór dokumentów źródłowych, wybór i opracowanie A. Mężyński przy współpracy H. Łaskarzewskiej, Warszawa 2003.
Bruski J.J., Petlurowscy. Centrum Państwowe Ukraińskiej Republiki Ludowej na wychodźstwie (1919-1924), Kraków 2000.
Buravčenkov A., Petrìv Vsevolod Mikolajovič [w:] Enciklopedìâ ìstorìï Ukraïni : u 10 t., redkol.: V.A. Smolìj (golova) ta ìn., t. 8, Kiïv 2011, s. 185.
Daškevič Â., Âk niŝili nezniŝenne, „Dzvìn”, 1991, nr 8, s. 114-119.
Davidûk R., Volins’ke Ukraїns’ke Obêdnannâ [w:] Enciklopedìâ ìstorìï Ukraïni : u 10 t., redkol.: V.A. Smolìj (golova) ta ìn., t. 1, Kiïv 2003, s. 611.
Dudko F., Kvìti ì krov: Fìl’mi ukraїns’koї borot’bi 1919-1920 rr., Lwów 1928.
Dzûban R., Vtrati kul’turnih cìnnostej z II vìddìlu Staatsbibliothek Lemberg v 1944 r., „Zapiski L’vìvs’koï nacìonal’noï naukovoï bìblìoteki Ukraïni ìm. V. Stefanika” 2008, nr 1, s. 379-398.
Enciklopedìâ „Naukove tovaristvo ìmenì Ševčenka” [online] http://encyclopedia.com.ua/search_articles.php?id=277 [dostęp 10.05.2021].
Franko I., Towarzystwo imienia Szewczenki, "Kurjer Lwowski", 18 III 1892, nr 78, s. 2-3.
Gerasimova, Dudko Fedìr [w:] Enciklopedìâ ìstorìï Ukraïni : u 10 t., redkol.: V.A. Smolìj (golova) ta ìn., t. 2, Kiïv 2004, s. 490.
Gerasimova G., Gorlìs-Gors’kij Ûrìj Ûrìjovič [w:] Enciklopedìâ ìstorìï Ukraïni : u 10 t., redkol.: V.A. Smolìj (golova) ta ìn., t. 2, Kiïv 2004, s. 167.
Gerasimova G., D. Gruzìn, Kupčins’kij Roman Grigorovič [w:] Enciklopedìâ ìstorìï Ukraïni : u 10 t., redkol.: V.A. Smolìj (golova) ta ìn., t. 5, Kiïv 2009, s. 508
Gliński P., Odpowiedź na interpelację nr 15081 w sprawie odzyskiwania dzieł sztuki i zbiorów polskiego malarstwa [online] http://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=71974A4E [dostęp 30.04.2021].
G[ruševs’kij] M., Oleksander Konis’kij, „Hronìka ukraї ns’ko-rus’kogo NTŠ u L’vovì” 1901, vip. 1, č. 5, s. 21-29.
Ġalan Wolodimir [w:] Enciklopedìâ ukraïnoznavstva, red. V. Kubìjovič, t. 8, Pariž; N’û-Jork 1957, t. 2, s. 472.
Ìstorìâ Nacìonal’noï Akademìï nauk Ukraïni: 1938-1941 : dok. i materìali, uporâd. : V.A. Kučmarenko, T.P. Papakìna, L.I. Strel’s’ka ta ìn., Kiïv 2003.
Istoričnij kalendar-al’manach Červonoї Кalini na 1930 rìk, L’vìv 1929.
Kačan V., Kabarìvs’kij Bogdan-Adam Ìvanovič [w:] Enciklopedìâ Sučasnoï Ukraïni, [online]
http://esu.com.ua/search_articles.php?id=11954 [dostęp 13.04.2021].
Kalinka W., Internat ruski XX. Zmartwychwstańców we Lwowie, Lwów 1881.
Kalinka W., Stosunek Polaków i Rusinów do Internatu Ruskiego XX. Zmartwychwstańców we Lwowie : (Sprawozdanie odczytane na walnem Zgromadzeniu Stowarzyszenia Opieki nad tymże Internatem, w marcu 1884), Lwów; Kraków 1884.
Katalog druków cyrylickich XV-XVIII wieku w zbiorach Biblioteki Narodowej, oprac. Z. Żurawińska, Z. Jaroszewicz-Pieresławcew, Warszawa 2004.
Kostruba T., Belz i Belz’ka zemlâ. Vìd najdavnìših časìv do 1772 roku, N’û-Jork; Toronto 1989.
Kozubel M.B., Ukraińscy Strzelcy Siczowi 1914-1920, Oświęcim 2015.
Krotofil M., Ukraińska Armia Halicka 1918–1920, Toruń 2003.
Ksenicz A., B.I. Antonycz – urodzony w Galicji, „Slavia Orientalis” 1999, R. XLVIII, nr 1, s. 19-29.
Kučer V., Partizans’ko-Povstans’kij štab âk centr protibìl’šovic’kogo ruchu oporu na Ukraïnì 1921 roku, „Voênna Ìstorìâ” 2011, nr 1 (55), s. 37-49
Kušnìr V., Muzej Naukovogo tovaristva ìm. Ševčenka u L’vovì: vìd zasnuvannâ do stvorennâ peršoï zagal’nodostupnoï ekspozicìï, „Narodoznavčì zošiti” 2012, vip. 5, s. 824-832.
Lebedovič Ì., Polevì duhovniki UGA: u 45-rìččâ učasti u Vizvol’nih Zmagannâh, Vìnnìpeg 1963.
Legieć J., Armia Ukraińskiej Republiki Ludowej w wojnie polsko-ukraińsko-bolszewickiej w 1920 r., Toruń 2003.
Luc’kij O., Lepkij Lev Sil’vestrovič [w:] Enciklopedìâ ìstorìï Ukraïni : u 10 t., redkol.: V.A. Smolìj (golova) ta ìn., t. 6, Kiïv 2009, s. 125.
L’vìvs’ka nacìonal’na naukova bìblìoteka Ukraïni ìmenì V. Stefanika: peremìŝennâ ì vtrati fondìv, t. 1: 1939-1945, L’vìv 2010.
Łużny R., Bohdan Łepki (1872-1941) [online]
https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/265186/luzny_bohdan_lepki_1872-1941_2000.pdf?sequence=1&isAllowed=y [dostęp 03.05.2021].
Matwijów M., Ewakuacja zbiorów polskich ze Lwowa w 1944 r., „Rocznik Lwowski” 1995-1996, s. 31-46.
Matwijów M., Walka o lwowskie dobra kultury w latach 1945-1948, Wrocław 1996.
Mìsilo E., Ukraїns’kì cìnnostì u varšavs’komu shoviŝì [w:] Slìdami pamâtì. Lìtopisnij kalendar, t. 1, Varšava: Ukraїns’kij arhìv, 1996, s. 109-112.
Motornij V., Motornij A., Medovnìkov O., Nevìdomì ta zabutì perekladi O. Luc’kogo z čes’koï modernoï poezìï [w:] Muza ì čin Ostapa Luc’kogo, Kiïv 2016, s. 628-648.
Naumenko K., Balûk Ìvan [w:] Enciklopedìâ ìstorìï Ukraïni : u 10 t., redkol.: V.A. Smolìj (golova) ta ìn., t. 1, Kiïv 2003, s. 177.
Naumenko K., Červona Kalina [w:] Enciklopedìâ ìstorìï Ukraïni : u 10 t., redkol.: V.A. Smolìj (golova) ta ìn., t. 10, Kiïv 2013, s. 491-492.
Naumenko K., Franko Petro Ìvanovič [w:] Enciklopedìâ ìstorìï Ukraïni : u 10 t., redkol.: V.A. Smolìj (golova) ta ìn., t. 10, Kiïv 2013, s. 325.
Obrady Międzyrządowej Komisji Polsko-Ukraińskiej z 17 VI 2015 r., [online]
http://www.mkidn.gov.pl/pages/posts/obrady-miedzyrzadowej-komisji-polsko-ukrainskiej-5577.php [dostęp 30.04.2021].
Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego – z upoważnienia ministra – na interpelację nr 3320 w sprawie Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie, 3 VII 2006, [online] http://orka2.sejm.gov.pl/IZ5.nsf/main/24C59E16 [dostęp 2.05.2021].
Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego – z upoważnienia ministra – na interpelację nr 10390 w sprawie odzyskania polskich pamiątek kultury zagarniętych podczas II wojny światowej, 28 VII 2009, [online] http://orka2.sejm.gov.pl/IZ6.nsf/main/4057E3C6 [dostęp 2.05.2021].
O’Konnor-Vìlìns’ka V., Na emìgracìï: roman-hronìka, L’vìv 2005.
Oles’kova Ì., Peršij den’ u Ġmìndì, „Lìtopis Červonoї Kalini” 1939, cz. 6, s.4-7.
Olszański T.A., Historia Ukrainy XX wieku, Warszawa 1991.
Ostaško T., Dumìn (Dumin) Osip Oleksìjovič [w:] Enciklopedìâ ìstorìï Ukraïni : u 10 t., redkol.: V.A. Smolìj (golova) ta ìn., t. 2, Kiïv 2004, s. 494.
Ostaško T., O’Konnor-Vìlìns’ka Valerìâ Oleksandrìvna [w:] Enciklopedìâ ìstorìï Ukraïni : u 10 t., redkol.: V.A. Smolìj (golova) ta ìn., t. 7, Kiïv 2010, s. 555.
Palìênko M., Srìbnâk Ì., Ìnformacìjno-džerel’nij potencìal arhìvnih zbìrok Nacìonal’noï ustanowi ìmenì Ossolìns’kih u Vroclavì z ìstorìïUNR (kolekcìâ 22/53), „Etnìčna ìstorìâ narodìv Êvropi” 2018, vip. 54, s. 127-140.
Pasternak Â., Nadbužanŝina: Sokal’ŝina, Belzčina, Radehìvŝina, Kamìneččina, Holmŝina i Pìdlâššâ: ìstorično-memuarnij zbìrnik, t. 1, N’û-Jork; Pariž; Sidnej; Toronto 1986, s. 149-164.
Pavlišin O., Ukraїns’ka Nacìonal’na Rada v Kamâncì na Podìllì (1920) [w:] Problemi vivčennâ ìtorìї Ukraїns’koїrevolûcìї 1917–1921 rokìv: Zbìrnik naukovih statej, vip. 11, Kiїv 2015, s. 118-137.
Peredrij V., Vidannâ „Červonoї Kalini” (1922-1939), L’vìv 2004.
Petrenko Ì., Êlizaveta Miloradovič (1832-1890) v ukraïns’komu suspìl’no-polìtičnomu rusì, Poltava 2013.
Pilipčuk R., Zadoânnij Vasil’ [w:] Enciklopedìâ Sučasnoï Ukraïni, [online]
http://esu.com.ua/search_articles.php?id=13935 [dostęp 1.05.2021].
Plokhy S., Kwestia rosyjska. Jak budowano naród i imperium, przekład Ł. Witczak, Kraków 2019.
Prah B., Duhovenstvo Peremis’koї êparhìї ta Apostol’s’koї admìnìstracìї Lemkìvŝini, t. 1, L’vìv 2015.
Romanûk M., Zubenko Ìvan Sergijovič [w:] Enciklopedìâ Sučasnoï Ukraïni, [online] http://esu.com.ua/search_articles.php?id=13935 [dostęp 4.05.2021].
Sìlec’ka O., Zasadi dìâl’nostì Muzeû Naukovogo Tovaristva ìm. T. Ševčenka u L’vovì, „Zapiski NTSz” 2001, t. 242, s. 595-604.
Savčenko G., Drugij zimovij pohìd armii UNR 1921 [w:] Enciklopedìâ ìstorìï Ukraïni : u 10 t., redkol.: V. A. Smolìj (golova) ta ìn., t. 2, Kiïv 2004.
Snìcarčuk L., Arhìvnì dokumenty do ìstorìї Ukraїns’koї narodnoї partìї (1918–1921 rr.) u vìddìlì rukopisìv Nacìonal’nogo zakladu ìmenì Ossolìns’kih [w:] Rukopisna ta knižkova spadŝina Ukraїni, vip. 25, Kiїv 2020, s. 39-51.
Snìcarčuk L., Džerela do ìstorìї ukraїns’koїžurnalìstiki u fondah vìddìlu rukopisìv Nacìonal’nogo zakladu ìmenì Ossolìns’kih, „Zbìrnik prac’ Naukovo-doslìdnogo ìnstitutu presoznavstva” 2019, vip. 9 (27), s. 50-63
Snìcarčuk L., Nazar Gnatûk: „Buti žrnalìstami v tâžkij dla presovoï pracì čas” (1917–1921), „Obraz”, 2017, vip. 3, s. 78-87.
Snìcarčuk L., „Nazvete našu upertu pracû korisnoû”: Vibrane z listìv Vasilâ Korolìva-Starogo do Oleksandra Kovalevs’kogo (1919–1921 rr.) [w:] Ukraïns’ka perìodika : ìtorìâì sučasnìst’ : materìali 11 Vseukr. nauk.-teoret. konf., L’vìv 2013, s. 581-591.
Snìcarčuk L., „Organìzacìâ dìjsnoï ì docìl’noï propagandi za kordonom”: mìnìsterstvo presi ì propagandi UNR u 1921 r., „Vìsnik L’vìvs’kogo unìversitetu”, 2015, vip. 40, s. 144-155, Serìâ: Žurnalìstika.
Snìcarčuk L., „Tarnìv. Emìgracìâ. 1921 rìk”: Ŝodennikovì zapisi žurnalìsta Nazara Gnatûka, „Zbìrnik prac’ Naukovo-doslìdnogo ìnstitutu presoznavstva” 2014, vip. 4, s. 559-573.
Sokal’ska (5) brigada [w:] Enciklopedìâ ukraïnoznavstva, red. V. Kubìjovič, t. 8, Pariž; N’û-Jork 1976, s. 2938.
Sovâk P., Tìl’ki pro odnu knižku [w:] Drogobic’kij knigoznaj, vip. 1, Drogobič 2009. S. 11-13.
Srìbnâk Ì., General V. Pavlenko vs ministra O. Kovalevs’kogo: Sproba rekonstrukcìï konfliktu mìž dwoma členami urâdu UNR v ekzilì (za materiałami ZNiO ta CDAVO Ukraïni), „Emìnak” 2018, nr 2 (22), s. 40-45.
Srìbnâk Ì., Respublìka Pol’ŝa ì Ukraïns’ka Narodna Respublìka u borot’bì z bìl’šovizmom u 1921 r. Organìzacìjno-agenturna dìâl’nìst’ Partizans’ko-Povstans’kogo štabu pri golovnìj komandì Vìjs’k UNR (za materìalami ZNiO ì BN) [w:] Rozpad imperiów. Kształtowanie powojennego ładu w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1918-1923, red. M. Gibiec, G. Ryciuk, R. Klementowski, Wrocław; Warszawa 2020, s. 492-507.
Sribnyak I., Historia utrwalona w dokumentach: źródłowe znaczenie zebrań archiwalnych Ossolineum dla rekonstrukcji działalności Rządu Ukraińskiej Republiki Ludowej na Emigracji (na przykładzie kolekcji 22/53), ”Czasopismo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich”, Wrocław 2018, zeszyt 29, s. 155-173.
Stasenko V., Bačins’kij Leonìd Vasil’ovič [w:] Enciklopedìâ sučasnoï Ukraïni : u 30 t., t. 2, Kiïv 2003, s. 335-336.
Strìlec’ N., Vertep naših dnìv – gumorističnij barometr galic’kogo suspìl’stva, [online] http://www.lepkiy.te.ua/index.php/uk/statti-ta-uchast-u-konferentsiiakh [dostęp 25.04.2021].
Strìlec’ka Golgofa : sproba antologii, uporâdnik, avtor vstupnoï stattì ì primìtok T. Û. Saliga, L’vìv 1992; Û.Vinničuk, Rozìpâta muza, L’vìv 2011.
Strìlec’kij Kalendar-Al’manah Presovoї Kvatiri U. S. V. v polì na zvičajnij rìk 1917, L’vìv 1917.
Studins’kij K., Do ìstorìï vzaêmin Galičini z Ukraïnoû v rokah 1860-1873 [w:] Ukraïna. Naukowij dvomìsâčnik ukraїnoznavstva, kn. 2, Kiїv 1928.
Szumiło M., Ukraińska reprezentacja parlamentarna w Sejmie i Senacie RP (1928-1939), Warszawa 2007.
Suško R., Hto vbiv polkovnika Otmarštajna, Praha 1933.
Svarnik G., Arhìvnì ta rukopisnì zbìrki Naukovogo tovaristva ìm. Ševčenka v Nacìonal’nìj bìblìotecì u Varšavì : Katalog-ìnformator, Varšava; L’vìv, N’û-Jork 2005.
Svarnik G., Či povernut’sâ v Ukraїnu arhìvi Naukovogo tovaristva ìmenì Ševčenka?, „Dzerkalo tižnâ”, 22 X 2016, nr 38/39, [online] http://gazeta.dt.ua/article/print/personalities/chi-povernutsya-v-ukrayinu-arhivi-naukovogotovaristva-imeni-shevchenka-_.html [dostęp 10.05.2021].
Škarbûk P., „Vìdrodžennâ” [w:] Enciklopedìâ ìstorìï Ukraïni : u 10 t., redkol.: V.A.Smolìj (golova) ta ìn., t. 1, Kiïv 2003, s. 533.
Tarnów – siedziba władz Ukraińskiej Republiki Ludowej. Prezentacja archiwaliów ukraińskich ze zbiorów Zakładu Narodowego im. Ossolińskich (wystawa), oprac. A. Warżel, O. Medownikow, I. Lipko. Tarnów, 2003.
Tel’vak V.V., Tel’vak V.P., „Strašenno važo zberìgati v se vremâ lute živij partìjnij oseredok”: listi Mihajla Gruševs’kogo z biblioteki Nacìonal’nogo ìnstitutu ìm. Ossolins’kih, „Ukraïns’kij ìstoričnij žurnal” 2019, nr 3, s. 166-182.
Tinčenko Â., Ofìcers’kij korpus Armìï Ukraïns’koï Narodnoï Respublìki (1917—1921), kn. I, Kiïv 2007; kn. II, Kiïv 2011.
Vasylenko V., Pìdgotovka antibìl’šovic’kogo povstannâ v Ukraïnì u 1921 r. (za dokumentami GDA Službi bezpeki Ukraïni), „Z arhìvìv VUČK – GPU – NKVD - KGB” 2008, nr 1/2 (30/31), s. 139-197
Vertep naših dnìv, „Svoboda” 21 VI 1930, nr 143, s. 3.
Vertep naših dnìv (viïmok z III-oï dìï), „Ziz” 1 VI 1928, nr 11, s. 3-4.
Wrzosek S., Związek Rewizyjny Spółdzielni Ukraińskich we Lwowie [w:] Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945, t. 2, Warszawa 1981, s. 564.
Zadoânnij V., Naddnìstrâncì v Taraŝans’komu povìtì, „Lìtopis Červonoї Kalini” 1932, cz. 2, s. 6-7.
Zadoânnij V., Naddnìstrâncì v Taraŝans’komu povìtì : urivok z priladženoï do druku knižki: „Taraŝans’kij povìt v borot’bì za samostìjnìst’ Ukraïni”, „Nauka ì suspìl’stvo” 2020, nr 1-2, s. 45-46.
Zolotì Vorota. Ìstorìâ Sìčovih Strìl’cìv, L’vìv 1937.
Zubenko Ì., Našì licarì j mučeniki, č. 1, Kalìš 1922.
