Dwie współoprawne postylle Johanna Rassera o proweniencji z biblioteki opactwa kanoników regularnych w Żaganiu
DOI:
https://doi.org/10.33077/uw.25448730.zbkh.2020.640Słowa kluczowe:
postylla katolicka z Dillingen, postylla Johanna Rassera, XVI-w. ikonografia drzeworytnicza i oprawa, biblioteka konwentu żagańskiego, Oekonomika ziemiańska Jakuba Haura.Abstrakt
Przedmiotem opracowania jest analiza morfologiczno-semiotyczna dwóch XVI-w. postylli katolickich wydanych w Dilingen, pochodzących z biblioteki konwentu kanoników regularnych laterańskich w Żaganiu. Przedstawienie druków uzasadniają burzliwe losy zgromadzenia, jego kasata, likwidacja biblioteki i rozproszenie zbiorów odnotowanych w tej cennej książnicy oraz rzadkość tytułu, niewymienionego w żadnej krajowej bibliotece publicznej. Znany jest z kilku egzemplarzy poza krajem. Treść oraz dobór ikonografii o silnie kontrreformacyjnym wydźwięku prowadzą do wniosku, że nabycie postylli podyktowane zostało wydarzeniami z dziejów klasztoru i społeczności miasta. Posłużyły one do wzbogacenia argumentacji teologicznej zakonników na rzecz odzyskania kościoła utraconego w wyniku zaburzenia ładu społecznego spowodowanego reformacją. Niektóre drzeworyty z postylli Rassera zapożyczono do zilustrowania Oekonomiki ziemiańskiej Jakuba Haura. Opracowanie dzieła oparto o metodologię z zakresu badań bibliologicznych uzupełnioną o metodę semiotyczną i alegorezy ikonograficznej.
Bibliografia
• Adler Georg, Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag: Terminologie und Geschichte im deutschsprachigen Raum, in den Niederlanden und Italien vom frühen Mittelalter bis in die Gegenwart, Wiesbaden 2010.
• Bücking Jürgen, Johann Rasser (c.a. 1535 bis 1594) und die Gegenreformation in Oberelsass, Münster 1970.
• Chlewicka Aldona, Dary dla bibliotek kanoników regularnych na ziemiach polskich, [w:] Przemijanie i trwanie. Kanonicy regularni laterańscy w dawnej i współczesnej Polsce. Materiały z międzynarodowej konferencji zorganizowanej z okazji 600-lecia fundacji opactwa Bożego Ciała w Krakowie [12-13 maja 2005], red. Kazimierz Łatak, Irena Makarczyk, Kraków 2008, s. 75-90.
• Gwadera Małgorzata, Źródła do badań kultury czytelniczej – trwanie, zmiana, konwergencja, „Biblioteka Nostra. Śląski Kwartalnik Naukowy” 2019, nr 1, 2019, s. 55-77.
• Haur Jakub Kazimierz, Oekonomika Ziemianska Generalna…, Kraków 1675.
• Mandziuk Józef, Dzieje kanoników regularnych św. Augustyna na Śląsku, „Saeculum Christianum: pismo historyczno-społeczne” 2007, nr 2.
• Mandziuk Józef, Historia Kościoła katolickiego na Śląsku, t. 1: Średniowiecze, cz. 2: 1302-1417, Warszawa 2004.
• Gogola Zdzisław, Biblioteki zakonne w Polsce w XVII i XVIII wieku, [w:] Kultura intelektualna w zakonach polskich w XVII i XVIII wieku. Materiały z sesji naukowej Katedry Historii Zakonów zorganizowanej 27 października 2005 r., red. o. Marcin Łobozek, Kraków 2006.
• Derwich Marek, Edykt kasacyjny króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III z 30 X 1810 r.: edycja i tłumaczenie, [w:] Kasaty klasztorów na obszarze dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów i na Śląsku na tle procesów sekularyzacyjnych w Europie, red. Marek Derwich, t. II: Kasaty na Śląsku Pruskim i na ziemiach zaboru pruskiego, Wrocław 2014.
• Derwich Marek, Instytucje kościelne na Śląsku Pruskim skasowane na mocy edyktu kasacyjnego z 1810 r., [w:] Kasaty klasztorów…, Wrocław 2014.
• Deutsche Biographische Enzyklopädie (DBE), red. Killy Walther, Vierhaus Rudolf, t. 8, München 1998.
• Gach Piotr Paweł, Kasaty zakonów na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska 1773-1914, Lublin 1984.
• Haebler Konrad, Rollen- und Plattenstempel des XVI. Jahrhunderts, t. 1, Leipzig 1928.
• Haebler Konrad, Rollen- und Plattenstempel des XVI. Jahrhunderts, t. 2, Leipzig 1929.
• Herz Randall, Über einen Fund historischer Buchstempel im Bayerischen Nationalmuseum, „Einband forschung: Informationsblatt des Arbeitskreises für die Erfassung, Erschließung und Erhaltung historischer Bucheinbände (AEB)“, 35: 2014.
• Karlak Weronika, Pokasacyjne zasoby starych druków w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu – działalność J.G.G. Büschinga a stan obecny, [w:] Kasaty klasztorów na obszarze dawnej Rzeczypospolitej…, t. III: Źródła. Skutki kasat XVIII i XIX w. Kasata w latach 1954-1956.
• Katalog druków XVI wieku w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, t. 6: P – Ska, red. Halina Mieczkowska, Warszawa 2016.
• Kocójowa Maria, Potrzeby i oczekiwania w zakresie badań proweniencyjnych, „Z Badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi” 1993, t. specjalny, Warszawa 1993, s. 329-336.
• Maciuszko Janusz T., Ewangelicka postyllografia polska XVI-XVIII wieku: Charakterystyka – analiza porównawcza – recepcja, Warszawa 1987.
• Martin Ernst, Rasser Johannes, [w:] Allgemeine Deutsche Biographie, t. 27, Leipzig 1888.
• Mokrzycki Zygmunt, Rys historyczny dawnego opactwa kanoników regularnych reguły św. Augustyna w Żaganiu, za: www.wnmp.zagan.pl/pdf/historia_kanonicy_regularni.pdf (dostęp ...)
• Pidłypczak-Majerowicz Maria, Badania proweniencyjne w zbiorach starych druków bibliotek naukowych w Polsce i na Białorusi, [w:] Kultura książki ziem wschodniego i południowego pogranicza Polski (XVI-XX wiek): paralele i różnice, red. Jolanta Gwioździk, Edward Różycki, Katowice 2004, s. 457-462.
• Strauss Walter L., The German single-leaf woodcut 1550-1600, t. 3: New York 1975., s. 12-57.
• Świerk Alfred, Średniowieczna biblioteka klasztoru kanoników regularnych św. Augustyna w Żaganiu, Wrocław 1965.
• Vademecum chronologiczno-bibliograficzne do badań nad hierarchią Kościoła w Polsce i na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, oprac. Krzysztof Rafał Prokop, Kraków 2018.
• Vollmer Hans, Allgemeines Lexicon der bildenden Künstler von Antike bis zur Gegenwart, t. 37, Leipzig 1950.
• Zielińska Ewa, Kultura intelektualna kanoników regularnych z klasztoru w Kraśniku w latach 1469-1563, Lublin 2002.
• Żmuda Ryszard, Katalog rozpraw doktorskich i habilitacyjnych o zakonach i zgromadzeniach zakonnych w Polsce (1945-2000), Łódź 2001.
