Z badań nad piśmiennictwem pragmatycznym średniowiecznej biblioteki klasztoru cystersów w Mogile
DOI:
https://doi.org/10.33077/uw.25448730.zbkh.2018.2Słowa kluczowe:
historia Kościoła, zakony, cystersi, Mogiła, kodykologia, pragmatyczne piśmiennictwoAbstrakt
The article is a piece of broader research on the scriptorium of the Cistercian monastery in Mogila from mid-15th to the beginnings of 16th century. According to Edward Potkowski, one of the functions of writing was pragmatic literary production that served people’s public and private activity. Source base includes ten codices in total, eight of which were examined, coming from the mid-15th century to the first years of 16th. The article, after introducing the term of pragmatic literary production, points and discusses it’s particular profiles of the manuscripts of the library of Cistercian monastery in Mogila. It introduces particular volumes and their authors. It specifies which profiles of pragmatic literary production are dominating and how typical is that for the libraries of medieval Cistercians.
Bibliografia
Bobowski K., O potrzebie badań nad skryptoriami dokumentowymi cystersów na ziemiach polskich w okresie średniowiecza. Stan i propozycje metod badawczych, [w:] Cystersi w kulturze średniowiecznej Europy, red. J. Strzelczyk, Poznań 1992, s. 5562.
Bracha K., Casus pulchri de vitandis erroribus conscientiae purae. Orzeczenia kazuistyczne kanonistów i teologów krakowskich z XV w., Warszawa 2013.
Clanchy M.T., Literacy, law, and the power of the state, [in:] Culture et idéologie dans la genèse de l’état moderne. Actes de la table ronde organisée par le Centre national de la recherche scientifique et l’École française de Rome, Rome, 15-17 octobre 1984, Rome 1985, s. 25-34.
Dąbrowski J., Dawne dziejopisarstwo polskie (do roku 1480), Wrocław 1964.
Die Urkunden der deutschen Karolinger. Diplomata regum Germaniae ex stirpe Karolinorum. Bd. 1, Krsg. von P. Kehr, Berlin 1934.
Dogiel M., Codex Diplomaticus Regni Poloniae Et Magni Dvcatus Litvaniae. T. 1, cz. 1, Vilnae 1758.
Dola K., Rudolf z Rüdesheimu, Rudolf Hecker, [w:] Encyklopedia katolicka. T. 17: Republika - Serbia, red. E. Gigilewicz, Lublin 2012, col. 555-556.
Domżał Z., Wałkówski A., Działalność i poglądy Jakuba z Paradyża, „Echa Przeszłości” 2015, t. 16, s. 25-48.
Domżał Z., Wałkówski A., Imię róży inaczej …. W tajemniczym świecie pisarzy i rękopisów klasztoru cystersów w Mogile do początków XVI wieku, Łódź 2016. Domżał Z., Wałkówski A., Pióro potężniejsze niż pastorał. O opatach klasztoru cystersów w Mogile, którzy zasiedli do pisania, [w:] Dzieje książki i prasy. Przegląd badań za lata 2013-2015. Praca zbiorowa, pod red. B. Iwańskiej-Cieślik, E. Pokorzyńskiej przy współpracy Z. Kropidłowskiego, D. Spychały, Bydgoszcz 2017, s. 9-52.
Domżał Z., Wałkówski A., Z badań nad piśmiennictwem sakralnym średniowiecznej biblioteki klasztoru cystersów w Mogile, „Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi” 2016, t. 10, s. 17-44.
Dużyk J., Nowa Huta. T. 2: Od średniowiecza do XIX wieku, Kraków 1957.
Encyklopedia Kościoła. T. 2: L-Z, oprac. F.L. Cross, Warszawa 2004.
Fijałek J., Mistrz Jakób z Paradyża i Uniwersytet Krakowski w okresie Soboru Bazylejskiego. T. 2, Kraków 1900.
Filozofia i myśl społeczna XIII-XV wieku, wybrał, oprac., wstępem i przypisami opatrzył J. Domański, Warszawa 1978.
Fischer-Wollpert R., Leskykon papieży, przekł. B. Białecki, uzup. dot. Kościoła w Polsce Z. Mazur, Kraków 1990.
Gams P.B., Series episcoporum ecclesiae catholicae, quotquot innotuerunt a beato Petro apostolo. A multis adjutus, Ratisbonae 1873.
Gieysztor A., Zarys dziejów pisma łacińskiego, Warszawa 2009.
Gigilewicz E., Mikołaj z Krakowa, [w:] Encyklopedia katolicka. T. 12: Maryja - Modlitwa, red. E. Ziemann, Lublin 2008, col. 1000.
Gigilewicz E., Pojęcie «piśmiennictwo pragmatyczne». Rozważania leksykograficzne, [w:] Piśmiennictwo pragmatyczne w Polsce do końca XVIII wieku na tle powszechnym, red. J. Gancewski, A. Wałkówski, Olsztyn 2006, s. 25-31.
Gigilewicz E., Zakres i znaczenie terminu «sakralność» w piśmiennictwie polskim, [w:] Piśmiennictwo sakralne w dziejach Polski do końca XVIII wieku na tle powszechnym, red. S. Bułajewski, J. Gancewski, A. Wałkówski, Józefów-Olsztyn 2012, s. 9-25.
Heinemeyer W., Studien zur Geschichte der gotischen Urkundenschrift, Köln-Graz 1962. Hoszowski K., Obraz życia i zasług opatów mogilskich, Kraków 1867.
Hoszowski K., Poczet opatów mogilskich, [w:] Monografia opactwa cystersów we wsi Mogile. Dzieło w 2ch częściach z 8 drzeworytami i 1 tablicą autografowaną, Kraków 1867, s. 87-151.
Janauschek L., Originum Cisterciensium… [T.] 1…, Vindobonae 1877.
Jażdżewski K.K., Lubiąż. Losy i kultura śląskiego opactwa cystersów (1163-1642), Wrocław 1992.
Johanek P., König Arthur und die Plantagenets. Über den Zusammenhang von Historiografische und höfischer Epik in mittelalterlicher Propaganda, „Frühmittelalterliche Studien” 1987, Bd. 21, s. 346-389.
Katalog Archiwum Opactwa Cystersów w Mogile, oprac. K. Kaczmarczyk, G. Kowalski, Kraków 1919.
Keller H., Die Entwicklung der europäischen Schriftkultur im Spiegel der mittelalterlichen Überlieferung. Beobachtungen und Überlegungen, [in:] Geschichte und Geschichtsbewußtsein. Festschrift für Karl-Ernst Jeismann zum 65. Geburtstag, Hrsg. P. Leidinger, D. Metzler, Münster 1990, s. 171-204.
Keller H., Vom «heiligen Buch» zur Buchführung. Lebensfunktionen der Schrift im Mittelalter, „Frühmittelalter Studien” 1992, Bd. 26, s. 1-31.
Kętrzyński W., O rocznikach polskich, „Rozprawy Akademii Umiejętności, Wydział Historyczno-Filozoficzny. Seria II” 1897, t. 9, s. 185-353.
Kętrzyński W., [Wstęp], [w:] Chronicon monasterii Claratumbensis ordinis Cisterciensis auctore fratre Nicolao de Cracovia, ed. W. Kętrzyński, [w:] Monumenta Poloniae historica = Pomniki dziejowe Polski. T. 6, Kraków 1893, s. 429-432.
Kiryk F., Odrowąż Andrzej, [w:] Polski słownik biograficzny. T. 23: Niemirycz Władysław – Olszak Wacław, Wrocław 1978, s. 541-544.
Kiryk F., Odrowąż Jan ze Sprowy, [w:] Polski słownik biograficzny. T. 23: Niemirycz Władysław – Olszak Wacław, Wrocław 1978, s. 549.
Kiryk F., Odrowąż Piotr, [w:] Polski słownik biograficzny. T. 23: Niemirycz Władysław – Olszak Wacław, Wrocław 1978, s. 551-555.
Kronika Jana z Czarnkowa, oprac. J. Szlachtowski, [w:] Monumenta Poloniae historica = Pomniki dziejowe Polski. T. 2, ed. A. Bielowski, Lwów 1872, s. 601-756.
Kultura Polski średniowiecznej XIV-XV w., red. B. Geremek, Warszawa 1997.
Kuna H., Z dziejów biblioteki OO. Cystersów w Mogile od jej założenia do początku XVIII wieku, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. WSP w Krakowie. Prace Bibliotekoznawcze” 1984, nr 2 (89), s. 31-59.
Jakuba z Paradyża Tractatus de contractibus, wyd., wstępem i komentarzami opatrzył D.A. Kuś, Warszawa 1974, Textus et Studia Historiam Theologiae in Polonia Excultae Spectantia, vol. 2, fasc. 2 = Materiały do Historii Teologii Średniowiecznej w Polsce, t. 2, z. 2, s. 63-122. Łuszczkiewicz W., Wieś Mogiła przy Krakowie, jej klasztor cysterski, kościółek farny i kopiec Wandy z 17 rycinami, Kraków 1899.
Mahne W.L., [Wstęp], [w:] M. Tullii Ciceronis (quae vulgo feruntur) Synonyma ad Lucium Veturium, ed. W.L. Mahne, Lugduni Batavorum 1850, s. III-X.
Małysz K., Maribor, [w:] Encyklopedia katolicka. T. 11: Lu An – «Maryawita», red. E. Ziemann, Lublin 2006, col. 1363-1364.
Matuszewski J., Najstarsze polskie zdanie prozaiczne. Zdanie henrykowskie i jego tło historyczne, Wrocław 1981.
Michalski K., Sinko T., Przyczynki z kodeksu mogilskiego do dziejów oświaty w Polsce w XV wieku, Kraków 1917.
Michałowska T., Literatura polskiego średniowiecza. Leksykon, Warszawa 2011. Michałowska T., Średniowiecze, Warszawa 1997.
Mikołaj z Krakowa, Chronicon monasterii Claratumbensis ordinis Cisterciensis auctore fratre Nicolao de Cracovia, [w:] Monumenta Poloniae historica = Pomniki dziejowe Polski. T. 6, Kraków 1893, s. 429-480.
Mikucki S., Dembiński (z Dębna) Jakub, [w:] Polski słownik biograficzny. T. 5: Dąbrowski Jan Henryk – Dunin Piotr Stanisław, Warszawa 1939, s. 71-73.
Miodońska B., Małopolskie malarstwo książkowe 1320-1540, Warszawa 1993.
Mostert M., La magie de l’ecrit dans le Haut Moyen Ȃge. Quelques réflections générales, [in:] Haut Moyen Ȃge: Culture, éducation et societé. Etudes offertes à Pierre Riche, publ. M. Sot, La Garenne-Colombes 1990, s. 273-281.
Mrozowicz W., Kronika klasztoru kanoników regularnych w Kłodzku. Ze studiów nad średniowiecznym dziejopisarstwem klasztornym, Wrocław 2011.
Nikodem J., Jerzy z Podiebradów, [w:] Słownik władców Europy średniowiecznej, pod red. J. Dobosza, M. Serwańskiego, Poznań 1998, s. 174-176.
Nikodem J., Maciej Korwin, [w:] Słownik władców Europy średniowiecznej, pod red. J. Dobosza, M. Serwańskiego, Poznań 1998, s. 257-260.
Nitecki P., Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965-1999. Słownik biograficzny, Warszawa 2000.
Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego, Kraków 1858.
Poczet sołtysów, wójtów, burmistrzów i prezydentów miasta Krakowa (1228-2010), red. B. Kasprzyk, Kraków 2010.
Porębski S.A., Jakub z Paradyża – poglądy i teksty, Warszawa 1994.
Potkowski E., Książka i pismo w średniowieczu. Studia z dziejów kultury piśmiennej i komunikacji społecznej, Pułtusk 2006.
Potkowski E., Książka rękopiśmienna w kulturze Polski średniowiecznej, Warszawa 1984. Potkowski E., Książka w kręgu sacrum – przykład Irlandii we wczesnym średniowieczu, „Przegląd Humanistyczny” 1996, R. 40, s. 53-68.
Potkowski E., Pragmatyczna piśmienność w średniowiecznym Tyńcu, [w:] Benedyktyni tynieccy w średniowieczu, red. K. Żurowska, Kraków 1995, s. 71-91.
Prochaska A., Konfederacja lwowska w 1464 roku, „Kwartalnik Historyczny” 1892, R. 6, s. 728-780.
Radziszewska J., Działalność dyplomatyczna Rudolfa von Rüdesheim, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Katowicach” 1964, nr 22, „Prace Historyczne”, nr 1, s. 7-44.
Rother C.H., Aus Schreibstube und Bücherei des ehemaligen Zisterzienserklosters Heinrichau, „Zeitschrift des Vereins für Geschichte Schlesiens” 1927, Bd. 61, s. 44-80. Rybandt S., Średniowieczne opactwo cystersów w Rudach, Wrocław 1977.
Scriptores rerum silesiacarum. Bd. 9: Politische Correspondenz Breslaus im Zeitalter Georgs von Podiebrad. Zugleich als Urkundliche Belege zu Eschenloers Historia Wratislaviensis. Names des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens. Abt 2: 1463-1469, hrsg. von H. Markgraf, Breslau 1874.
Semkowicz W., Paleografia łacińska, Kraków 2002. Skupieński K., O współudziale dyplomatyki w badaniu piśmiennej warstwy polskiego społeczeństwa średniowiecznego, [w:] «Venerabiles, nobiles et honesti». Studia z dziejów społeczeństwa Polski średniowiecznej. Prace ofiarowane Profesorowi Januszowi Bieniakowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin i czterdziestopięciolecie pracy naukowej, red. nauk. A. Radzimiński, A. Supruniuk, J. Wroniszewski, Toruń 1997, s. 529-538.
Starzyński M., Katalog opatów mogilskich w średniowieczu, „Nasza Przeszłość” 2003, t. 100, s. 77-125.
Starzyński M., Krakowska rada miejska w średniowieczu, Kraków 2010.
Starzyński M., «Nicolaus historicus». O warsztacie pisarskim cysterskiego kronikarza u schyłku średniowiecza, [w:] Dzieje i kultura cystersów w Polsce. [T.] 1, pod red. M. Starzyńskiego, D. Tabora, Kraków 2016, s. 141-154.
Starzyński M., Nieznany dokument konfraterni dla klasztoru mogilskiego z roku 1481 (ze studiów nad najstarszą małopolską kroniką klasztorną), „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie” 2006, R. 51, s. 15-26.
Starzyński M., Zdanek M., Mogiła w czasach Stanisława Samostrzelnika – szkic do dziejów klasztoru na przełomie XV i XVI wieku, „Cistercium Mater Nostra. Tradycja – Historia – Kultura” 2007, R. 1, s. 33-62.
Stoś J., Jakub z Paradyża, Kraków 2004.
Stoś J., Mistrz Jakub z Pradyża i «devotio moderna». Główne problemy refleksji filozoficzno-teologicznej Jakuba z Paradyża i ich związek z «devotio moderna», Warszawa 1997. Ulanowski B., Jan Ostroróg i jego stanowisko w literaturze politycznej XV stulecia, „Sprawozdania z Posiedzeń Akademii Umiejętności w Krakowie” 1891 (druk 1892), t. 2, s. 50-54.
Uryga F., Clarae-Tumbae (vulgo Mogila) abbates et scriptores, [w:] Beiträge zur Geschichte der Cistercienser-Stifte eun in Steiermark, Heilignekreuz-Neukloster, Zettl. Lilienfeld in Niederwilhering und Schlierbach in Ober-Oesterreich, Ossegg und Hohenfurt in Boehemen, Mogila bei Krakau, Szczyrzic in Galizien, Stams in Tirol; und der Cistercienserinnen-Abteien, Marienthal und Marienstern in der Koen. Saechsichen, Lausitz, Wien 1891, Xenia Bernardina, Pars 3, s. 303-313.
Volumina legum. Przedruk zbioru praw staraniem XX. Pijarów w Warszawie, od roku 1732 do roku 1782. T. 1, Petersburg 1859-1860.
Walkusz J., Kiełbasa Wincenty, [w:] Encyklopedia katolicka. T. 8: Język-Kino, Lublin 2000, s. 1405-1406.
Wałkówski A., Biblioteka klasztorna jako miejsce pracy średniowiecznego uczonego. Rozważania na tle badań piśmiennictwa cystersów, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 2005, t. 83, s. 105-138.
Wałkówski A., Kodeks, którego … nie ma. Z badań nad XIII-wiecznym piśmiennictwem cystersów w Mogile, [w:] Przestrzeń informacyjna książki, red. J. Konieczna, S. Kurek-Kokocińska, H. Tadeusiewicz, przy współpr. R. Kępy, M. Przybysz-Stawskiej, Łódź 2009, s. 221-229.
Wałkówski A., Najstarszy kopiarz lubiąski, „Acta Universitatis Wratislaviensis” 1985, nr 800, „Historia” nr 50, s. 163-221.
Wałkówski A., Piśmiennictwo pragmatyczne skryptoriów cystersów filiacji portyjskiej na Śląsku do końca XIII wieku, „Acta Universitatis Wratislaviensis” 2001, nr 2306, „Historia” nr 152, s. 87-91.
Wałkówski A., Piśmiennictwo sakralne skryptoriów klasztorów cysterskich w Lubiążu i Henrykowie do końca XIII wieku, [w:] Cystersi w społeczeństwie Europy Środkowej, red. A.M. Wyrwa, J. Dobosz, Poznań 2000, s. 378-390.
Wałkówski A., Skryptoria cystersów filiacji portyjskiej na Śląsku do końca XIII wieku, Zielona Góra-Wrocław 1996.
Wałkówski A., Skryptorium klasztoru cystersów w Mogile do końca XIII wieku, Łódź 2009. Wenta J., Dziejopisarstwo w klasztorze. Środowisko a formy dziejopisarskie na przykładzie Prus, [w:] Klasztor w kulturze średniowiecznej Polski. Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej zorganizowanej w Dąbrowie Niemodlińskiej w dniach 4-6 XI 1993 przez Instytut Historii WSP w Opolu i Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego, pod red. A. Pobóg-Lenartowicz, M. Derwicha, Opole 1995, s. 159-171.
Witkowski R., «Ars scribendi» w opactwach cysterskich na Pomorzu w średniowieczu, [w:] Biblioteki i skryptoria cysterskie na Pomorzu. Pelplin 23-25 maja 2008, red. A. Słyszewska, A. Nadolny, A. Wałkówski, Pelplin 2010, s. 21-41.
Zawadzki R.M., Spuścizna pisarska Stanisława ze Skarbimierza. Studium źródłoznawcze, Kraków 1979.
