Buchbesitz und geistiger Horizont. Zur Rekonstruktion frühneuzeitlicher Privatbibliotheken

Abstrakt

Will man den „geistigen Horizonts” unserer Vorfahren historisch erforschen, kann man nach ihrem Buchbesitz fragen: Sag mir was Du liest, und ich sage Dir, wer Du – geistig – bist! Wie erfahren wir, welche Bücher bestimmte Menschen besassen? Insbesondere, wenn diese Menschen nicht jener schreibenden Elite angehörten, die verschiedenste Spuren ihres Lesens und anderer intellektueller Aktivitäten hinterlassen hat. Zum persönlichen Buchbesitz in der Frühen Neuzeit fi nden sich oftmals Informationen in Nachlass- und Versteigerungsinventaren, von denen in verschiedenen Archiven der Schweiz längere Serien existieren, die um die Mitte des 17. oder im frühen 18. Jahrhundert einsetzen. Was man diesen Quellen entziehen kann, sind Listen von Buchtiteln. Will man diese Listen historisch analysieren, muss man aus ihnen – virtuell – Bibliotheken rekonstruieren. Wie werden Bibliotheksrekonstruktionen gemacht? Welche Elemente soll die Rekonstruktion enthalten? Welches Maß an Vollständigkeit bei der Beschreibung der Werke ist erstrebenswert? Wie sollen die Werke angeordnet und wie die Bibliothek dargestellt werden? Neben Forschungsstrategien braucht es auch Forschungstechniken, den Umgang mit einer Anzahl spezifi scher Arbeitsinstrumente. Bibliotheksrekonstruktionen ergeben untereinander vergleichbare Forschungsobjekte, auf die verschiedenste Analyseraster angelegt werden können. Erfolg versprechend scheinen insbesondere Raster zur Analyse des geistigen Horizonts der Buchbesitzer: sei es Menschen aller Art an einem bestimmten Ort, sei es eine bestimmte Kategorie von Menschen – Pfarrherren, Kaufl eute, Handwerker, Adlige, Bauern; Frauen – an verschiedenen Orten.

Posiadanie książki i horyzont duchowy. Rekonstrukcja bibliotek prywatnych XVII-XVIII wieku 

Artykuł przedstawia propozycję metodologiczną wykorzystania inwentarzy spuścizn (ruchomości, licytacji) przy rekonstrukcji szwajcarskich bibliotek domowych z XVII-XVIII w. Autor zawarł w nim schemat postępowania badawczego opartego na nieznanych polskim księgoznawcom materiałach źródłowych pochodzących z archiwów kantonów Berno, Vaud, Jura, Neuchâtel i Solothurn. Zawierają one informacje na temat księgozbiorów prywatnych istniejących w badanym okresie zarówno w protestanckich, jak i katolickich, niemiecko- i francuskojęzycznych regionach Szwajcarii, w miastach i na wsi, których właściciele reprezentowali różne warstwy, grupy społeczne i zawody. Autor podkreśla, że rekonstrukcja dawnych bibliotek osobistych (lub prywatnych), ich typologia, liczebność, struktura tematyczna, funkcjonalna, językowa, a także aktualność (z punktu widzenia stosunku ilościowego dzieł starych do nowych) powinna prowadzić do określenia funkcji książki, lektury w życiu ich właścicieli. Umożliwić rozpoznanie ich horyzontów duchowych, zwłaszcza osób, które nie należały do ówczesnej elity umysłowej. Takie badania pozwalają również na uchwycenie tendencji rozwoju intelektualnego i kulturalnego społeczeństw w przeszłości.